استرس کاری چیست؟ عوامل استرس کاری و شغلی

استرس کاری همیشه در ظاهر فرد مشخص نیست؛ فردی که استرس دارد، لزوما رنگ پریده نیست یا لکنت زبان ندارد. برخی از افراد در حین انجام وظایفشان در محیط کار به شدت مضطرب می‌شوند، اما این موضوع را بروز نمی‌دهند. برخی از افراد هم به اندازه‌ای اضطرابشان را ابراز می‌کنند که به دیگران هم استرس وارد می‌شود و محیط کار جوی استرس زا پیدا خواهد کرد.

استرس و اضطراب همیشه به عنوان خصلت‌هایی منفی شناخته می‌شوند و کم‌تر کسی به جنبه مثبت آن‌ها توجه دارد. در این مقاله یاد می‌گیرید استرس کاری چیست و می‌توانید با توجه به علائم آن، بررسی کنید که آیا انسان مضطربی هستید یا خیر. همچنین روش‌های مناسب برای مقابله با این نوع استرس را یاد خواهید گرفت.

استرس کاری چیست؟

پاسخ‌های متفاوتی برای سوال استرس کاری چیست، وجود دارد. شما هم کمابیش می‌دانید مفهوم استرس شغلی چیست و ممکن است آن را تجربه کرده باشید. وقتی کاری خارج از سطح توانمندی‌های شما باشد یا خودتان تصور کنید که چنین است، استرس می‌گیرید.

اختلاف میان سطح وظایف و توانمندی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. مثلا ممکن است حجم کارها بسیار زیاد باشد و شما زمان کافی برای انجام پروژه‌ نداشته باشید یا ممکن است بخاطر کمبود دانش یا مهارت درباره یک پروژه نتوانید آن را انجام دهید. البته گاهی اوقات هم واقعا مشکلی وجود ندارد و استرس تنها به این خاطر ایجاد می‌شود که تصور می‌کنید از پس انجام یک پروژه بر نمی‌آیید.

موسسه ملی امنیت و سلامت شغلی آمریک تعریفی جامع در پاسخ به سوال استرس کاری چیست، ارائه داده که در ادامه آن را می‌خوانید:

علائمی که نشان می‌دهند شما استرس در کار دارید

استرس جزو احساساتی است که نشانه‌های بسیاری دارد؛ تا حدی که اطرافیان یک فرد مضطرب هم با دیدن رفتارهای ناخودآگاه او متوجه نگرانی‌اش می‌شوند. متاسفانه بسیاری از افراد به استرس کاری مزمن خود توجهی نمی‌کنند و کاری برای بهبود آن انجام نمی‌دهند. استرس به مرور زمان آسیب‌های جدی‌تری ایجاد می‌کند و زندگی عادی فرد را مختل خواهد کرد.

برخی از علائم هشداردهنده استرس در کار عبارتند از:

• احساس خستگی مفرط
• نگرانی همیشگی
• بد اخلاقی و بی‌حوصلگی حتی با عزیزان و اعضای خانواده
• انزوا و دوری از ارتباطات
• حواس‌پرتی و ناتوانی در تمرکز در کار
• سردرد
• گرفتگی عضلات

استرس های شغلی مثبت هستند یا منفی؟

استرس همیشه مفهوم منفی ندارد؛ به عنوان مثال همه ما در شب امتحان استرس داشتیم و این احساس ما را وادار می‌کرد خیلی خوب درس بخوانیم. در نتیجه می‌توانستیم نتیجه خوبی در امتحان بگیریم. اما استرس امتحان یک جنبه منفی هم داشت؛ برخی از دانش‌آموزان بخاطر استرس دچار افت فشار یا قند خون می‌شدند یا هر آنچه خوانده بودند را در جلسه امتحان فراموش می‌کردند.

با توجه به این مثال می‌توان نتیجه گرفت استرس در سطح طبیعی برای انجام کارها لازم است و یک نیروی محرکه به شمار می‌رود. زمانی که درباره نتیجه نهایی یک کار استرس دارید،‌ خود را وادار می‌کنید که همه توانتان را برای انجام آن کار اختصاص دهید؛ بنابراین بهترین نتیجه را خواهید گرفت.

استرس زمانی که به مرز انفجار می‌رسد، خطرناک می‌شود! در این حالت احساس می‌کنید هیچ کاری از دستتان بر نمی‌آید و باید بنشینید و از دست رفتن فرصت‌هایتان را تماشا کنید. دست‌هایتان می‌لرزد و اصلا دست به کار نمی‌شوید. در این مواقع ذهن شما به اندازه‌ای درگیر ترس‌ها و تنش‌هاست که اصلا به راه‌های موجود برای حل مسئله فکر نمی‌کند. استرس های شغلی منفی تاکنون به افراد زیادی آسیب رسانده و مانع رشد و پیشرفت آن‌ها شده است.

دلایل استرس کاری چیست؟

استرس شغلی در تعاملی که میان انسان‌ها با محیط کاری‌شان (همکاران، وظایف، پاداش‌ها و جریمه‌ها و…) وجود دارد، ایجاد می‌شود. این تعامل را می‌توان از دو جنبه بررسی کرد:

• در بُعد اول شخصیت افراد اهمیت دارد. ممکن است دو نفر در شرایط کاری یکسان قرار داشته باشند، اما یکی از آن‌ها دچار اضطراب شدید شود و دیگری با آرامش کامل وظایفش را انجام دهد. شخص اول به دلیل خصلت‌های رفتاری و شخصیتی که دارد در موقعیت مورد نظر دچار استرس شده و شخص دوم هم بخاطر شاخصه‌هایش توانسته آرامش خود را حفظ کند.
• جنبه دوم به شرایط کاری برمی‌گردد، به عنوان مثال کار در معدن شغلی است که ریسک بالایی دارد و تقریبا تمام کارگران معدن، در حین کار اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند که لازم است این افراد مدیریت ریسک را یاد بگیرند.

برای از بین بردن استرس شغلی ابتدا باید بررسی کنیم که کدام یک از این دو جنبه اهمیت بیشتری دارد و بر اساس آن راهکار مناسب را پیدا کنیم. برخی از ضعف‌های شخصیتی مانند کمبود اعتماد به نفس، اضطراب همیشگی یا افسردگی می‌توانند دلایل استرس کاری باشند.

دلایل محیطی استرس شغلی

• حجم کاری بالا و زمان استراحت کم.
• کمبود دانش و مهارت برای انجام وظیفه‌ای که به شما محول شده (مثل زمانی که کاری را برای اولین بار انجام می‌دهید و قبلا تجربه‌ای در این زمینه نداشته‌اید).
• بی‌نظمی و بی‌برنامگی.
• وجود مدیر خودکامه در سازمان و ترس کارمندان از مدیر.
• روابط نادرست میان کارمندان و فرهنگ سازمانی نامناسب که در آن رفتارهای غلطی چون تخریب اعتماد به نفس یا زیر آب زدن و… وجود دارد.
• عدم تناسب موقعیت‌های شغلی با روحیه افرادی که آن‌ها را پذیرفته‌اند.
• تغییرات ناگهانی که کارمندان از آن اطلاع ندارند (مثل استعفای یک مدیر خوب)
• شرایط نامناسب مانند آلودگی صوتی، ازدحام در محیط کار و… .

عوارض جسمی و روانی استرس و فشار کاری

استرس و اضطراب، به هر دلیلی که ایجاد شوند، جزو مشکلاتی هستند که با گذشت زمان تأثیر بسیاری روی سلامت جسمی و روحی می‌گذارند؛ استرس کاری هم از این قاعده مستثنی نیست و به مرور زمان بیماری‌های مزمن ایجاد می‌کند. عوارض استرس و فشار کاری، ابعاد مختلف زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال زمانی که بخاطر استرس حوصله صحبت کردن با عزیزانتان را نداشته باشید، کم‌کم آن‌ها را از خود می‌رنجانید و دور می‌کنید.

برخی از مهم‌ترین عوارضی که استرس و فشار کاری برای افراد مختلف ایجاد می‌کند را در ادامه نام برده‌ایم.

• آشفتگی ذهنی و افکار پریشان.
• اختلال در خواب.
• تغییر خلق و خو و بداخلاقی.
• نگرانی‌هایی که گاهی هیچ دلیل خاصی ندارند.
• بیماری‌های قلبی (استرس احتمال سکته قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد).
• تضعیف سیستم ایمنی.
• پیری زودرس.
• مشکلات گوارشی و تغییرات شدید وزنی بخاطر پرخوری عصبی یا کم‌اشتهایی ناشی از اضطراب.
• ریزش مو و تغییرات پوستی.

هرکدام از این علائم یک هشدار برای شما هستند که می‌گویند اگر استرس بیش از حد خود را مهار نکنید، در آینده با مشکلات شدیدتری مواجه خواهید شد. در قسمت‌های بعدی روش‌هایی برای مدیریت استرس کاری را آموزش می‌دهیم.

۱۰ روش برای مدیریت کارهای استرس زا

هر فردی روش منحصر به خود را برای رهایی از اضطراب دارد. مثلا من زمانی که درگیر اضطراب شدید می‌شوم، برای چند دقیقه کار را متوقف می‌کنم و با یک فنجان چای در کنار پنجره به تماشای درختان، پرندگان و هر عنصر طبیعی دیگری می‌نشینم. گردش در طبیعت یکی از راه‌های آرامش و دور شدن از استرس روزانه است. یا به عنوان مثال دیگر یکی از دوستانم زمانی که استرس دارد، به بالش مشت می‌زند و با این روش احساسات منفی خود را تخلیه می‌کند!

تکنیک‌های مدیریت استرس کاری

در ادامه به ۱۰ تکنیک کاربردی برای مدیریت استرس اشاره کرده‌ایم.

1. ورزش کنید و تغذیه سالم داشته باشید.
2. برای هر روزتان برنامه داشته باشید و بخشی از زمان را به خودتان اختصاص دهید. به کمک برنامه می‌توانید به همه کارها برسید و بیش از حد توانتان مسئولیت قبول نکنید.
3. خواب خوب شب را تحت هیچ شرایطی قربانی نکنید.
4. با دوستان و اعضای خانواده خود در ارتباط باشید. ارتباط با کسانی که دوستشان داریم، به ما آرامش می‌دهد و کمک می‌کند کارهای استرس زای روزمره را فراموش کنیم. به همراه این افراد تفریح کنید و به مسافرت بروید.
5. لیستی از کارهایی که برای شما استرس زا هستند، بنویسید و تا حد امکان از آن‌ها دوری کنید. البته اگر تنها بخاطر ترس و باور ذهنی خود مضطرب می‌شوید، بهتر است یکبار برای همیشه با ترستان روبرو شوید.
6. به زبان بدن خود دقت کنید. جویدن ناخن، فشار داشتن مشت‌ها و حرکات این‌چنینی که نشان از استرس دارند، حتی اگر مضطرب نباشید هم شما را مضطرب نشان می‌دهند.
7. بخندید!
8. در لحظه حال زندگی کنید و به گذشته و آینده فکر نکنید.
9. معنویت را در خود تقویت کنید و ترس‌هایتان را به قدرتی بالاتر واگذار کنید. یوگا و مدیتیشن دو راهکار مناسب برای آرامش و تقویت معنویت هستند.
10. آموزش ببینید، اعتماد به نفستان را تقویت کنید و روی باورهایتان کار کنید. به یاد داشته باشید که بخشی از استرس ناشی از توهمات ذهنی انسان‌هاست و خیلی از اتفاقات بدی که به آن‌ها فکر می‌کنیم، هیچوقت قرار نیست واقعی شوند.

استرس سر کار رفتن در روزهای ابتدایی شروع به کار

گاهی اوقات استرس داشتن طبیعی‌ترین رفتار یک انسان است! به عنوان مثال استرس شروع کار یکی از متداول‌ترین انواع استرس کاری است. اگر فردی به تازگی وارد مجموعه‌ای شده باشد، به مدتی زمان نیاز دارد تا بتواند با جو مجموعه هماهنگ شود. در این مدت ممکن است استرس زیادی را تجربه کند و به همراهی و همدلی همکاران جدیدش نیاز خواهد داشت.

استرس قبل کار نیز تا حدودی طبیعی است، به خصوص اگر پروژه پیش روی شما جدید یا بسیار مهم باشد. اگر این استرس از سطح طبیعی فراتر نرود، می‌تواند یک نیروی محرکه برای انجام کارها و رسیدن به موفقیت باشد.

کلام آخر؛ عوامل استرس کاری نباید شبیه زهر افعی باشند

زهر افعی به سیستم عصبی قربانی حمله می‌کند و قربانی فلج می‌شود، در نتیجه مار می‌تواند بدون کوچک‌ترین مقاومت از طرف شکار، آن را ببلعد. عوامل استرس کاری هم می‌توانند چنین تأثیری روی شما داشته باشند؛ اگر روی استرس تمرکز کنید، دیگر نمی‌توانید هیچ کار مثبتی انجام بدهید و در جهت رشد پروژه قدم بردارید. پس از نظر کاری فلج شده‌اید و این فرصت را برای افعی فراهم کرده‌اید که شما را از انجام کار باز دارد و فرصت‌هایتان را هدر بدهد.

ما در مرکز مدیریت کاربردی ایران مهارت‌های نرمی را آموزش می‌دهیم که به شما کمک می‌کنند استرس خود را مدیریت کنید. این مهارت‌ها علاوه بر توسعه توانمندی‌های شما، اعتماد به نفستان را هم بیشتر می‌کنند. با افزایش اعتماد به نفس، باور می‌کنید که می‌تواند تمام کارهایتان را به بهترین شکل انجام دهید، بدون اینکه استرس منفی داشته باشید.